Հաղորդակցությունը կարող է լինել միջանձնային և ներանձնային, ներխմբային ու միջխմբային։

Միջանձնային հաղորդակցումը երկու և ավելի մարդկանց միջև տեղի ունեցող փոխհարաբերությունն է։
Ներանձնային հաղորդակցումը տեղի է ունենում միևնույն անձի ներսում՝ նրա տարբեր <<Ես>>-երի
երկխոսության ընթացքում։

54

1, Խաղը երեխայի կյանքում

Խաղի շնորհիվ երեխան՝

1. Հեշտությամբ հաղթահարում է կոնֆլիկտային իրավիճակները:
2. Դժվարությունների ժամանակ ավելի հեշտությամբ է վերագտնում իր ներուժը:
3. Դժվարությունների ժամանակ ավելի հեշտությամբ է կառուցողական , ելքային տարբերակներ ընտրում:
4. Սթրեսակայունության ցուցանիշներն ավելի բարձր են:
5. Հեշտությամբ է կառավարում իր հույզերը:
6. Հեշտությմաբ է հարմարվում նոր միջավայրին, նոր ծանոթություններ հաստատում:
7. Սոցիումում հարմարվողականության ցուցանիշները բարձր է:
8. Արագ կողմնորոշվում է տարբեր իրավիճակներում:

   Յուրաքանչյուր փոքրիկի կյանքում խաղն ուրույն նշանակություն ունի, նախադպրոցական տարիքում առաջատար գործունեությունն է, առօրյայի անբաժանելի մաս է կազմում՝ նպաստելով ոչ միայն երեխայի հոգեկանի ներդաշնակ զարգացմանը, այլև տարիքային և անձնային առանձնահատկություններով պայմանավորված՝ համակողմանի և ներդաշնակ զարգացմանը: Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ խաղը նպաստում է դոֆամինի՝ երջանկության հորմոնի առաջացմանը: Երեխայի հայացքից, դիմախաղից անգամ կարելի է նկատել՝ երջանիկ է, թե՞ ոչ:

 Խաղը նպաստում է՝

1. Երեխայի հոգեկանի ներդաշնակ զարգացմանը:
2. Սոցիումում հեշտությամբ ինտեգրվելուն, սոցիալականացման հմտությունների զարգացմանը:
3. Շրջապատողների հետ ներդաշնակ հարաբերություններ կառուցելուն:
4. Սթրեսակյունության զարգացմանը:
5. Ապրումակցելու ունակությունների և հմտությունների զարգացմանը:
6. Ինքնավստահությանը և կայուն ինքնագնահատակնի ձևավորմանը:
7. Տարիքային և անձնային առանձնահատկություններով պայմանավորված՝ ներդաշնակ և համակողմանի զարգացմանը:
8. Հուզական կայունությանը:
9. Երջանիկ և սիրված զգալուն:
10. Խաղի շնորհիվ երեխան բացահայտում է իրեն շրջապատող աշխարհը:

2,

Նախադպրոցական կրթության կազմակերպումը ՀՀ-ում։

3,Ն/դ տարիքի երեխայի և հիմնական ձեռքբերումները

• Հոգեբանության ուսումնասիրության առարկան, նպատակը և խնդիրները

Հոգեբանությունը գիտություն է , որն ուսումնասիրում է մարդու հոգեկան կյանքը` ընկալումները, հիշողությունը, մտածողությունն ու երևակայությունը, զգացմունքներն ու փոխհարաբերությունները, խառնվածքն ու բնավորությունը, և հոգեկան կյանքի բազմաթիվ այլ երևույթներ:

4.Վերահսկել և փոխել մարդու հեգեկան կյանքի երևույթները (վարքը)

• Հոգեբանույան միջառարկայական կապերը

http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2017/12/kovalski.pdf 10 էջ

• Հոգեբանության հիմնարար և կիրաջական բնագավջները
• Ժմանակակից հոգեբանության մեթոդները

Որպես այս դասակարգման որոշակիացում՝ հանդես է գալիս գերմանացի հետազոտողների առաջադրած մոտեցումը, ըստ որի՝ հոգեբանության հետազոտական գործիքակազմը բաժանվում է դատողության, ձեռքբերման և մեկնաբանման մեթոդների: Առաջինը՝ սուբյեկտիվ մեթոդներն են, երկրորդը՝ օբյեկտիվ, երրորդը՝ պրոյեկտիվ։

• Սուբյեկտիվ մեթոդներ. եթե հետազոտվողի պատասխանները տրվում են արտահայտությունների, ասելիքի ձևով, ապա խոսում ենք սուբյեկտիվ մեթոդի մասին։

սուբյեկտիվ մեթոդների շարքին են դասվում զրույցը, ինքնակենսագրական, ինքնագնահատման մեթոդիկաները, հարցարանները (այդ թվում՝ անձնական), գիտափորձի համապատասխան տարբերակները, սոցիալ-հոգեբանական և թերապևտիկ մեթոդների մեծ մասը, հոգեսոմատիկ մեթոդիկաները, ինքնադիտումը: 

• Օբյեկտիվ մեթոդներ. այս շարքին են դասվում այն մեթոդները, որոնց կիրառության արդյունքում ստացված տվյալները հիմնված են օբյեկտիվ ցուցանիշների վրա՝ որպես հետազոտվողի կողմից իրականացրած որոշակի գործունեության արդյունք, ձեռքբերում կամ որոշակի սարքավորումների արդյունք, որոնք գրանցում են հետազոտվողի ֆիզիոլոգիական ռեակցիաները մեթոդի կիրառման ընթացքում։ Հոգեբանական հետազոտություններում փորձարկվողին առաջարկում են սովորաբար որոշակի խնդիր լուծել (ինտելեկտուալ, պերցեպտիվ, շարժողական, մնեմիկ և այլն), իսկ ստացված տվյալների համաձայն՝ դատողություն է արվում այս կամ այն հոգեբանական որակի վերաբերյալ։ Այս խմբին են պատկանում ձեռքբերման, ինտելեկտի թեստերը, հոգեշարժողական մեթոդիկաները, պրակսիմետրիան, գործուն պատասխաններով գիտափորձերը՝ օրինակ ռեակցիայի ժամանակի չափումը և այլն։ Այս կատեգորիային են դասվում և օբյեկտիվ դիտումը:

• Պրոյեկտիվ մեթոդներ. հիմնված են այն ենթադրության վրա, որ բազմատարբերակային որոշումներով իրավիճակներում հետազոտվողը տալիս է պատասխանի այնպիսի տարբերակ, որը համապատասխանում է նրա անձնային որակներին, անձի ուղղվածությանը։ Նրա միտումները, դիրքորոշումները, դրդապատճառները, խնդիրները պրոյեկտվում են դուրս՝ պատասխանների ձևով։ Հետևաբար, այդպիսի ռեակցիաների հիման վրա՝ կարելի է վերակառուցել նրա ներաշխարհը։ Ենթադրվում է, օրինակ՝ մեկնաբանել բազմանշանակ նկարները (Թեմատիկ ապպերցեպցիոն թեստ), առաջադրված իրավիճակի վերլուծության առանձնահատկությունները (Ռոզենցվեյգի թեստ), պարզաբանել անորոշ բծերը (Ռորշարխի «թանաքաբծեր»), ավարտել անվարտ նախադասությունները և այլն:

• Հոգեկանի զարգացման հիմնական մոտեցումները
• Հոգեկանի կառուցվածքը
• Կենտրոնական նյարդային համակարգի գործառություները
• Ռեֆլեկտոր տեսություն
• Հոգեկանը որպպես արտացոլում
• Գիտակցություն, ենթագիտակցական անգիտակցական
• Ստրուկտուրալիզմ, Ֆունկցիոլնալիզմ, Բիհեվիորիզմ
• Անձի հոգեբանական տեսությունը
• Անձի պաշտպանական հիմնական մեխանիզմն
  • Ուշադրության ընդհանուր բնութագիրը, Ֆունկցիաները

Ուշադրությունը հոգեկան գործունեության ուղղվածությունը և նրա կենտրոնացվածությունն է այն օբյեկտի վրա, որը անձի համար որոշակի նշանակություն ունի: Ուղղվածություն ասելով պետք է հասկանալ հոգեկան գործունեության ընտրական բնույթը, նրա օբյեկտի կամածին կամ ոչ կամածին ընտրությունը:

Ուշադրության հիմնական որակներն են՝ կենտրոնացումը, ծավալը, տեղափոխելիությունը, բաշխումը, կայունությունը:
Ուշադրության կենտրոնացումն այն որակն է, որն արտահայտում է ուշադրության կենտրոնացվածության աստիճանը տվյալ օբյեկտի վրա:

Ուշադրության ծավալն արտահայտում է առարկաների, օբյեկտների այն քանակը, որոնք միաժամանակ կարող են ընդգրկված լինել ուշադրության կենտրոնում:

Ուշադրության տեղափոխելիությունն այն է, որ մարդը գիտակցաբար իր ուշադրությունը մի օբյեկտից տեղափոխում է մեկ այլ օբյեկտի վրա:

Ուշադրության բաշխում ասելով հասկանում ենք միաժամանակ մի քանի օբյեկտներ ուշադրության ոլորտում պահելու և մի քանի գործունեություն կատարելու հնարավորությունը:

Ուշադրության կայունությունն արտահայտում է օբյեկտի վրա ուշադրության կենտրոնացվածության տևականությունը, երկար մնալը:

Ուշադրության զարգացումը-նախադպրոցական տարիք:

Մարդու կյանքի առաջին ամիսներին բնորոշ է որ կամածին ուշադրությունը: Երեխան տեղափոխում և կտրուկ շարժում է կատարում խավարից պայծառ լույսին, անցնելիս,հանկարծակի բարձր ձայնից:  Ահա կյանքի երկրորդ-երրորդ ամիսներից սկսած երեխան արդեն ավելի շատ է հետաքրքրվում առարկաների արտաքին տեսքով,  կողմերով: Կամածին ուշադրությունը սովորաբար ծագում է կյանքի առաջին տարվա վերջին կամ երկրորդ տարվա սկզբին: Այդ ուշադրությունը առաջանում, զարգանում  է դաստիարակության ընթացքում: Երեխային  երբ սովորեցնոմ ենք մաքրություն, կարգ ու կանոն,  կարգապահություն մենք նրա մոտ կամածին ուշադրություն ենք զարգացնում: Այս փուլում  կամածին ուշադրության զարգացման համար մեծ նշանակություն ունի նաև խաղը: Նախադպրոցական կամածին ուշադրությունը դեռևս խիստ անկայուն է, չի կարողանում երկար կենտրոնանալ մեկ օբյեկտի վրա: Սրան հակառակ նրա ոչ կամածին ուշադրությունը կարող է լինել երկարատև, կայուն և կենտրոնացված:

• Ուշադրության տեսականը, դրանց բնութագիրը

Կախված մարդու գիտակցական ընտրությունից և կարգավորման առանձնահատկություններից՝ առանձնացնում ենք կամածին, ոչ կամածին և հետկամածին ուշադրության տեսակներ

Ոչ կամածին ուշադրություն:

Ուշադրության այն տեսակը,  որն առաջ է գալիս մարդու կամքից անկախ, ինքնաբերաբար, առանց գիտակցական նպատակադրման, կոչվում է կամքից անկախ, ոչ կամածին ուշադրություն: Ոչ կամածին ուշադրություն առաջացնող երկու գործոնների խումբ ենք առանձնացնում՝ արտաքին (բարձր ձայն, պայծառ լույս, նորություններ և այլն) և ներհոգեկան (պահանջմունքներ, դրդապատճառներ, գիտելիքներ և այլն): Ոչ կամածին ուշադրությունը առանց որևէ ջանքի է տեղի ունենում:

Կամածին ուշադրություն:

Ուշադրության այն տեսակը, որը կապված է գիտակցաբար դրված նպատակի և կամային ջանքերի հետ, կոչվում է կամածին ուշադրություն: Դա մարդու գիտակցական կենտրոնացումն է որոշակի օբյեկտի, ինֆորմացիայի վրա՝ որոշակի կամային ջանքերի գործադրման շնորհիվ: Կամային ուշադրության մեխանիզմները սոցիալական են իրենց ծագմամբ և միջնորդավորված են ներքին խոսքային գործընթացներում: Այն չի հասունանում օրգանիզմում, այլ երեխայի մոտ ձևավորվում է մեծահասակի հետ շփման ընթացքում։ Կամածին ուշադրությունը մեր կամքի դրսևորումն է: Երբ ինքներս որոշում ենք կենտրոնանալ այս կամ այն օբյեկտի , երևույթի վրա, ապա աշխատում է կամածին ուշադրությունը:

Հետկամածին ուշադրություն:

Հետկամածին է  կոչվում ուշադրության այն տեսակը, որը ծագում է գործունեության մեջ մարդու մտնելու և աշխատելու ընթացքում, հետաքրքրության  շնորհիվ: Այսինքն, երբ կամային ջանքերի շնորհիվ  մեր ուշադրությունը կենտրոնացնում ենք որևէ գործունեության վրա, որը ստիպված ենք կատարել, բայց այն մեզ  չի հետաքրքրում և սկսում ենք իրագործել այն: Այդ գործունեությունը աստիճանաբար սկսում է մեզ դուր գալ, և մենք չենք էլ նկատում, թե ինչպես ենք կլանվում դրա մեջ: Այս դեպքում ուշադրությունը կամածինից դառնում է հետկամածին:

• Զգայությունների ընդհանուր բնութագիրը, դասակարգումը

Զգայությունը արտաքին և ներքին միջավայրերի վիճակի և հատկությունների մտավոր արտացոլանքն է, որն առաջանում է օրգանիզմի համապատասխան զգայարանների վրա գրգիռների անմիջական ազդեցության հետևանքով։ Մարդու մոտ զգայություններն առաջանում են տեսողության, լսողության, համի, հոտի, ցավի զգացումների տեսքով, շոշափողական զգացումը, մկանային զգայությունը և այլն։ Զգայությունների շնորհիվ հնարավոր է դառնում աշխարհի առանձնահատկությունների , միջավայրի ճանաչումը։ Այն նաև անհրաժեշտ նախադրյալ է հանդիսանում ավելի բարդ իմացական գործընթացներին՝  ըմբռնման  և  մտածողության  զարգացման համար: Զգայության հիմնական տեսակներն ըստ զգայարանների լինում են՝ տեսողության, համի, հոտի, լսողության և շոշափելիքի: Սակայն մեկ այլ դասակարգման, որն առաջարկել է Շերինգտոնը զգայությունները լինում են՝ ինտերոցեպտիվ, էսքտերոցեպտիվ և  պրիոպրոցեպտիվ:

Էքստերոցեպտիվ զգայությունները  մարդուն տեղեկություն են տալիս իր մարմնից դուրս գտնվող երևույթների ու գործընթացների մասին՝ նրան կապելով արտաքին աշխարհի հետ։
Էքստերոցեպտիվ  զգայությունները լինում են.
կոնտակտային` երբ գրգռիչները ազդում են մարմնի մակերեսի կամ անմիջականորեն մաշկի տակ գտնվող ռեցեպտորների վրա (շոշափելիքի, համի)
դիստանտային` երբ գրգռիչները ազդում են զգայությունների վրա որոշակի տարածությունից (տեսողական, լսողական)
հոտառական զգայությունները միջանկյալ դիրք են գրավում։ (կոնտակտ-դիստանտային են):

Ինտերոցեպտիվ զգայությունները  առաջանում են մարդու ներքին օրգաններում գտնվող ռեցեպտորների վրա գրգռիչների ազդեցությունից։ Ինտերոցեպտիվ զգայությունները առավել քիչ գիտակցված և առավել շատ դիֆուզվող զգայությունների թվին են դասվում և միշտ մոտ են հուզական վիճակներին։ Հաճախ այս զգայությունները անվանում են նաև օրգանական։

Պրոպրիոցեպտիվ զգայություններն  առաջ են գալիս, երբ գրգռվում են մկաններում և հոդակապերում տեղավորված հատուկ տեսակի ռեցեպտորները, որոնք ուղեղին տեղյակ են պահում մարմնի զանազան մասերի տարածության մեջ գրաված դիրքի մասին։

• Ընկալման, ըմբռման առանձնահատկությունունները, դասակարգումը

Ընկալում (ըմբռնում) — զգայական իմացության ձև է։ Այն առարկաների հետ փոխներգործության ընթացքում մարդու հոգեկանում առաջացած ամբողջական պատկերն է։ Ընկալումը զգայության հետ աշխարհի իմացության ելակետն է, ինֆորմացիայի ընդունման ու մշակման պրոցեսների բարդ համակարգը։  Գոյություն ունեն ընկալումների դասակարգման մի շարք մոտեցումներ։ Ինչպես և զգայությունների դեպքում, ընկալումը նույնպես կարելի է դասակարգել ըստ զգայության օրգանների՝ տեսողական, լսողական, համի, հոտառության և շոշափական։

Ընկալման առանձնահատկություններն են

1. Առարկայնությունը, որը պատասխանատու է արտացոլելու շրջապատող առարկաները և երևույթներն առանձին։ Այն ընկալման բնածին հատկություն չէ։ Վերջինիս ծագումը և կատարելագործումը կատարվում է կյանքի ընթացքում:
2. Ապերցեպտիվությունը կախված է մարդու անցյալի փորձի հետ:
3. Ամբողջականությունը  արտացոլում է առարկայի առանձին հատկանիշները, ընկալումը տալիս է առարկայի ամբողջական պատկերը։ Այն հիմնված է առարկայի առանձին հատկանիշների վերաբերյալ տարբեր զգայություններից ստացված ինֆորմացիայի ընդհանրացման վրա։
4. Կառուցվածքայնությունը ընկալման և  զգայությունների ուղղակի համագումար չէ։ Մարդն ընկալում է զգայություններից վերացարկված կառուցվածք, որը ձևավորվում է որոշակի ժամանակահատվածի ընթացքում։
5. Հաստատունությունը առարկայի որոշակի հատկանիշների համեմատական հաստատունությունն է, ընկալման պայմանների փոփոխության դեպքում։ Օրինակ՝ գույնի ընկալումը հաստատուն է լուսավորության պայմանների փոփոխության դեպքում։ Առանց հաստատունության՝ մարդը չի կարող կողմնորոշվել շարունակ փոփոխվող աշխարհում։
6. Իմաստավորվածություն- ընկալվող ինֆորմացիայի իմաստավորումը կարելի է ներկայացնել կառուցվածքային-տրամաբանական սխեմայով։ Առաջին փուլում տեղի է ունենում ինֆորմացիայի հոսքից ընկալման օբյեկտի առանձնացում։ Երկրորդ փուլում հիշողության մեջ փնտրվում է նման հատկանիշների կոմպլեքս, որով կարելի է նույնականացնել առարկան։ Երրորդ փուլում ընկալված առարկան դասվում է որոշակի կատեգորիայի մեջ։ Չորրորդում՝ ձևավորվում է ընկալված առարկայի վերջնական, ամբողջական պատկերացում։
7. Ընտրողականությունը որպես առանձնահատկություն-. ժամանակի յուրաքանչյուր պահին մենք ընկալում ենք կամ մեկ կամ առարկաների որոշակի խումբ, երբ մյուս օբյեկտները դառնում են մեր ընկալման ֆոնը։
8. Ընդհանրացվածություն. վերջինս նշանակում է յուրաքանչյուր պատկերի դասումը առարկաների որոշակի կատեգորիայի մեջ, որոնք ունեն անվանում։

Ընկալումն անցնում է զարգացման բարդ և երկար ընթացք։ Ըստ տարիքի զարգացմանը զուգընթաց ընկալումների ձևը, որակը փոխվում է։ Օրինակ՝ նորածնի ընկալումը շատ դիֆուզ է, ընդ որում նա ընկալում է ոչ թե առանձնացված առարկաներ, այլ նրանց դիֆուզ /առանձին/ հատկանիշները՝ գույներ, վառ արտահայտված գծեր։ Դա է պատճառը, որ շրջապատող միջավայրի նկատմամբ երեխայի ռեակցիան մեծապես կախված է, օրինակ՝ մոր դիրքից, արձագանքից, ժպիտից, հագուստի գունավորումից։

Ինչպես նշում է Բորիս Տեպլովը, երեխայի մոտ առարկայական ընկալման նախնական նշանները ի հայտ են գալիս 2-4 ամսականում, երբ նորածինն ընկալում է միմիկա, հայացք։ 5-6 ամսականում երեխայի մոտ նկատվում է առարկայի ֆիքսման հնարավորությունների մեծացում։ Կարելի է ասել, որ այս շրջանից սկսվում է ընկալման բուն զարգացումը։ Շատ հոգեբանների կարծիքով,  ընկալման զարգացումը շարունակվում է նաև ավելի մեծ տարիքում։ Նախադպրոցական տարիքից կրտսեր դպրոցական տարիքին անցման ժամանակ, հատկապես խաղերի և կառուցողական գործունեության ազդեցության տակ, երեխայի մոտ ձևավորվում է տեսողական ընկալման բարդ ձևեր, ինչպես նաև ընկալված օբյեկտը մասերի բաժանելու ունակություն, հետազոտելու այդ մասերը, ապա միավորելու մեկ ամբողջության մեջ։

Նախադպրոցական տարիքի առաջին շրջանում / 3-4 տարեկան/ երեխան համեմատում է, հետազոտում, կատարում է ընդհանրացումներ, դասակարգումներ, խմբավորում է առարկաները, ընկալում է առարկայի գույնը, ձևը, չափը։

4-5 տարեկանում կարողանում է բազմազան նկարներից և նյութերից խմբավորել, տեսակավորել նման հատկանիշներով առարկաները։ Պլաստիլինից պատրաստում են պարզ, կիրառելի, ամենօրյա իրեր։

Երեխայի ընկալումը բուռն կերպով զարգանում է դպրոցական տարիքում, ընդ որում այն ներառում է մի քանի փուլ։ Ընկալման զարգացման կարևոր նախապայման է  հանդիսանում մարդու աշխատանքային ոլորտը՝  նկարելու, կարդալու, երգելու և այլնի հետ կապված ճանաչողական գործունեությունը։ Երեխայի համար շատ կարևոր է խաղը, որի ընթացքում նա ոչ միայն մեծացնում, լայնացնում  է իր շարժողական փորձը, այլև շրջապատի առարկաների մասին պատկերացում է ձևավորում։

Ընդ որում, երեխայի և մեծահասակի ընկալման տարբերություններից մեկն այն է, որ երեխան, օրինակ՝ սխալվում է առարկայի տարածական հատկանիշները գնահատելիս, իսկ մեծահասակը՝ ոչ։  Երեխայի համար ՝հատկապես նախադպրոցականի,  դժվար է  ժամանակի ընկալումը. նա դժվարանում է տարբերակել «այսօր», «վաղը», «երեկ», «մեկ ժամից» և նմանատիպ հասկացությունները։ Այս ամենն, իհարկե, կախված է երեխայի գիտելիքների, անհատական փորձի պակասից։ Հետագայում հատկապես խոսքի, մտածողության զարգացման հետևանքով, ընկալումը երեխայի մոտ դառնում է ավելի ամբողջական։

• Խառնվածքի բնութագիրը, տիպերը

Բոլոր մարդիկ ունեն խառնվածք, բնավորություն, դիրքորոշումներ, համոզմունքներ, զգացմունքներ, վարքի ձևեր, ընդունակություններ:Մարդկանց զանգվածի մեջ տիպերի առանձնացումն անվանումեն տիպավորում: իսկ մարդկանց տիպավորում ենք տարբեր չափանիշների հիմման վրա: Բազնիցս ստուգված տիպավորումներից է համարվում մարդկանց առանձնացումը երկու մեծ խմբի՝

1. ինտրովերսիա

2. էքստրովերսիա

Էքստրավերսիա և Ինտրովերսիա տերմիններն առաջին անգամ օգտագործել է Յունգը:

Ինտրովերտներն , չիշտ հակառակը, ավելի քիչ են շփվում, ունեն մտերիմների նեղ շրջանակ, ավելի փակ են ու զուսպ: Լուրջ են, սիրում են կարգ ու կանոնով ապրել, չափավոր ագրեսիվ են: Սիրում են մենակ մնալ և ընթերցել:

Էքստրավերտները շփվող են, ունեն շատ ընկերներ (ծանոթներ, ընկերների ընկերներ, մտերիմներ և այլն): Նրանք իմպուլսիվ են, հուզական, ակտիվ: Հաճախ նետվում են արկածների հետևից: Աիրում են աղմկոտ միջոցառումներ:Իրենց դժվար է որևէ մեկին երկար լսել:Իմպուլսիվ են, գործող:

Դեռ մեր թվարկությունից առաջ մարդու խառնվածքն ուսումնասիրվել է ու տրվել բազում մեկնաբանություններ: Եվ ահա երկու հազար տարուց ավելի է, որ մարդկային խառնվածքը գտնվում է գիտության ուշադրության կիզակետում: Խառնվածքի պատկանելությամբ ենք որոշում մարդկանց հոգեկան տարբերությունները, հույզերի արտահայտվածության մակարդակը, վարքային ակտիվության, հոգեկան կայունության բնութագրերը: Խառնվածքի տիպերի դասակարգման պատմության մեջ առաջինը հիշատակվում է հումորալ տեսությունը։ Այն հիմնված է հին հույն բժիշկ Հիպոկրատի մ.թ.ա.  5-րդ դարում առաջ քաշած հեղուկների մասին տեսության վրա, համաձայն որի, մարդու օրգանիզմում եղած չորս հեղուկների՝ արյան, ավշի, լեղու և սև լեղիի առկայությունն է մարդու խառնվածքում ընդգծում կոնկրետ վարքի ձևեր, հոգեկան դրսևորումներ: Հետո հռոմեացի ականավոր բժիշկ-բնագետ Կլավդիոս Գալենից (մ.թ.ա. 281- 201թթ.) ևս : Վերջինս առաջարկեց խառնվածքի տիպաբանությունը, որն ընդգրկում էր 13 տեսակ: Գալենի առաջակրած տիպաբանության հիմքում ընկած էր այն դրույթը, որ մարդիկ իրարից տարբերվում են օրգանիզմում գոյություն ունեցող 4 տեսակ նյութերի քանակական առկայությամբ: Խառնվածքը կայուն տիպոլոգիական հատկանիշների ամբողջություն է, որը բնութագրում է անհատի հոգեկան գործընթացների և վարքի դինամիկ առանձնահատկությունները, դրանց ուժը, առաջացման, ընթացքի և դադարի արագությունը, ինչպես նաև ազդում են կենսագործունեության հուզական և էներգետիկ մակարդակի վրա։Խառնվածքը հիմնականում ունի ժառանգական հատկություններով և համեմատաբար կայուն է, սակայն կարող է մարդու օնտոգենեզի ընթացքում կրել աննշան փոփոխություններ՝ դաստիարակության և շրջակա միջավայրի ազդեցության շնորհիվ, գոյություն ունեն նաև խառնվածքի տարիքային փոփոխություններ։ Խառնվածքի չորսը տիպերն են՝
1.ֆլեգմատիկ (սառնարյուն)
2. սանգվինիկ (տաքարյուն)
3. խոլերիկ (դյուրագրգիռ)
4. մելանխոլիկ (մելամաղձոտ):

Խառնվածքի այս չորս տիպերին բնորոշ են՝

 Ֆլեգմատիկ— Ուժեղ, Հավասարակշռված,Իներտ 

Սանգվինիկ— Ուժեղ, Հավասարակշռված, Շարժուն

Խոլերիկ- Ուժեղ, Անավասարակշռված, Շարժուն

Մելանխոլիկ— Թույլ, Անհավասարակշռված,քիչ շարժուն

• Բնավորության բնութագիրը, տիպերը
• Բնավորության շեշտվածություն
• ընդունակությունների հիմնախնդիրը, տեսակները

• Ինտելեկտ

Ինտելեկտն անհատի մտավոր ունակությունների հարաբերական կայուն կառուցվածքն է, այն է՝ ռացիոնալ ճանաչողության, մտածողության, կողմնորոշման, քննադատության նոր իրավիճակում հարմարվածողության ունակություն։

Ինտելեկտը հասկանալու, վերարտադրելու, ձեռք բերած գիտելիքները մոբիլիզացնելու և նոր իրավիճակներում կառուցողականորեն վերամշակելու հնարավորությունն է։

• Հույզերի բնութագիրը, տեսակները

Հույզերը այն հոգեկան գործընթացներն են, որոնք արտահայտում են մարդու սուբյեկտիվ վերաբերմունքը երևույթների նկատմամբ,դրանց տրվող գնահատականի ազդեցությունը:

• հաճելի, տհաճ, երկարժեք՝ (ամբիվալենտ), ստենիկ՝  (ակտիվացնող հույզեր), աստենիկ (թուլացնող , ծուլացնող, անգործունյա դարձնող հույզեր)
• Հույզերը լինում են առաջնային կամ հիմնական և երկրորդային:

Հիմնական և երկրորդային հուզական վիճակներն են.(ըստ Ռ.Պլուչիկի)

1. Հիմնական՝

• ուրախություն
• զայրույթ
• կանխազգացում
• զզվանք
• տխրություն
• զարմանք
• վախ
• համակրանք

2. Երկրորդային՝

• սեր
• ենթակայություն
• սարսափ
• հուսախաբություն
• խղճի խայթ
• արհամարանք
• ագրեսիվություն
• լավատեսություն

Հուզական վիճակներ են՝ տրամադրությունը, սթրեսը, ֆրուստրացիան, աֆֆեկտը։

• Հույզերի ֆիզիկական մեխանիզմները

• Հուզական վիճակներ,զգացմունքներ

Զգացմունքը իր պահանջմունքների օբյեկտների նկատմամբ մարդու վերաբերմունքի սուբյեկտիվ արտացոլումն ու ապրումն է  որպես ներհոգեկան գործընթաց։ Հոգեբանության մեջ առանձնացնում ենք զգացմունքների երկու տեսակ՝

1. ստորին
2. բարձր

Այն զգացմունքները, որոնք կապված են անձի միայն ֆիզիոլոգիական պահանջմունքների բավարարման հետ, անվանվում են ստորին զգացմունք , օրինակ՝ սովը, կշտանալը, ծարավը, սրտխառնոցը: Բարձր զգացմունքները ներառում են մարդու հոգևոր կյանքի բարդ և կարևոր կողմերը՝ բարոյականությունը, վարքի մշակույթը, գեղագիտական զգացմունքները։ Դրանք իրենց տեսակով համեմատաբար բարդ են և ունեն հարուստ բովանդակություն։ .

Զգացմունքները լինում են նաև՝

• Բանական
• Բարձրագույն
• Բարոյական
• Գեղագիտական
• Գործնական

• Կամք, Վարքի կամային կարգավորումը

Կամքը մարդու կողմից սեփական վարքի ու գործունեության գիտակցական կարգավորումն է՝ կապված ներքին և արտաքին դժվարությունների հաղթահարման հետ:

Կամային գործողությունները լինում են պարզ և բարդ: Պարզի դեպքում մարդը շուտ հասնում է իր նպատակին, այս պարագայում պարզ է իր համար , թե ինչ է ուզում: Բարդ կամային գործողությունը իրականացվում է փուլերով: Այն ձևավորվում և ձևավորում է ՝ ինքնուրույնություն, վճռականություն, հաստատունություն, հետևողականություն, համառություն, համարձակություն:

Կամքի հիմնական ֆունկցիաներն են՝

—մարդուն նպատակասլաց դարձնելը,

—զսպել սխալ , անբարո գործողությունները։

Կամքը առավել զգալի է , երբ նպատակին հասնելու ճանապարհին խոչընդոտներ են հանդիպում։ Այն կապված է ինքնագիտակցության հետ

, Հաղորդակցման բնութագիրը, կառուցվածքը

Հաղորդակցությունը գործընթաց է, որի ընթացքում փոխանցվում է տեղեկատվություն մի անձից (անձանցից) մյուս
անձին (անձանց): Տեղեկատվությունը կարելի է փոխանցել
տարբեր միջոցներովբանավոր (խոսք, բառեր), ոչ բանավոր (ժեստեր, դեմքի արտահայտություններ), նշաններ (մասնագիտական, համազգեստ, օր. ուսադիրներ, գլխարկ) և այլն:

• Գործունեություն։ Գործունեության կառուցվածքը, տեսակները

Նախակրթարքանում Կոմիտասական տրամադրություն էր տիրում, որտեղ միասին երգեցինք և աշունը դիմավորեցինք Կոմիտասյան վառ գույներով։