Մասնակիցներ ՝ Գրիգորյան Լիանա, Քերոբյան Մերի, Ղազարյան Արմանուշ, Աղայան Հովհաննես, Դավիթ Սարկիսյան
Թեմա՝ Աննա թագուհու մասին
Կիլիկյան Հյաստանի գահին Զապել թագուհու արժանավոր հաջորդ եղավ նրա որդի Լեւոն III (II)-Ի կինը՝ Աննա թագուհին, որ մեր պատմության մեջ, ի թիվս այլ արժանիքների, հիշատակվում է իբրեւ ամենաբազմազավակ հայ թագուհի…Հին ու միջին դարերի պատմությունը լի է բազմաթիվ դրվագներով, երբ երկրների կամ թագավորական ու նախարարական տների մինջեւ կնքվող հաշտությունն ամրապնդվում է խնամիական կապերի հաստատումով: Կիլիկիան Հյաստանում իշխոշ Ռուբինիաների եւ Հեթումիանների վերջնական հաշտությունը կայացավ Զապելի եւ Հետում I-ի ամուսնությամբ: Որոշ ժամանակ անց պառակտում առաջացավ Հեթումիանների երկու ճյուղերի միջեւ: Հեթում արքային՝ Լամբրոն ամրոցի տեր Կոստանդինը եւ նրա որդի Հեթումը 1250թ. անցան Կիլիկիաներխուժած Իկոնիայի սելջուկյան սուլթանության զորքերի կողմ: Դավաճանության համար նրանգ մահապատժի ենթարկվեցին: Միջազգային դրությունը, սակայն, գնալով բարդանում էր 1260թ հաղթելով Կիլիկիան Հայաստանի դաշնակից մոնղոլներին, գրավել էին Սիրիան եւ սպառնում էին հայկական պետականությանը: Հեթումը իր թագաժառանգ որդի Լեւոնին 1262թ ամուսնացրեց հեթումի դուստր Աննաի հետ: Հայկական սկզբնաղբյուրներում նա ավելի հայտնի դարձավ «Կիո Աննաի» հայկականացված տարբերակով «Կեռան»: Իբրեւ թագուհի՝ Կեռանն իր նախորդի նման աչքի ընկավ մեծ բարեգործություններով, երկրի ու ժողովրդի հանդեպ հատուկ հոգատարությամբ: Հայկական ձեռագրերի հիշատակարաններում թագուհին բազմիցս մեծարանքով է հիշվում իբրև պատվիրատու: ՈՒշագրավ է, ու թագուհին ձգտել է թագավորության և արքայական ընտանիքի համար կարևոր իրադարձություններն անմահացնել նոր ձեռագիր մատյան պատվիրելով: Լեւոն III (II) -ի թագադրության առթիվ Կեռան թագուհին պատվիրում է մայրաքաղաք Սիսում ընդօրինակել Ավետարան, որն ավարտվում է 1272 թ. եւ նրա անունով գիտության մեջ կոչվում է « Կեռա թագուհու ավետարան» : Ավետարանը նվիրվել է Ակների նշանավոր վանքին, ուր հանգչում էր նաեւ Կիլիկիո թագավորության հիմնադիր Լեւոն Մեծագործի սիրտը…Համաշխարհային արվեստի գլուխգործոց այս Ավետարանում պահչանվել է նաեւ արքայական ընտանիքի մանրանկարը, որում ներկայացված էեն Լեւոն III (II) -ը եւ Կեռանը՝ իրենց հինգ զավակների հետ: Կեռանը հայոց միակ թագուհին է, որից պահպանվել է երկու դիմանկար: Կեռան թագուհին ամենաբազմազավակ հայոց թագուհին է: Կեռան եւ Լեւոնը համատեղ ապրելով 23 տարի ունեցել են 15 երեխա՝ 8որդի 7 դուստր: Հերոսուհի մայրը ծննդաբերությաններից երեքի ժամանակ ունեցել է երկվորյակ զավակներ: Նրանց դուստր Ռիթան ամուսնացավ Միքայել VIII Պլեգոնի հետ՝ դարձավ Բյուզանդիայի կայսրուհի: Ականավոր թագուհին մահկանացուն կնքեց 1285 թ.:
Կիլիկճան Հյաստանի գահին Զապել թագուհու արժանավոր հաջորդ եղավ նրա որդի Լեւոն III (II)-Ի կինը՝ Աննա թագուհին, որ մեր պատմության մեջ, ի թիվս այլ արժանիքների, հիշատակվում է իբրեւ ամենաբազմազավակ հայ թագուհի…
Հին ու միջին դարերի պատմությունը լի է բազմաթիվ դրվագներով, երբ երկրների կամ թագավորական ու նախարարական տների մինջեւ կնքվող հաշտությունն ամրապնդվում է խնամիական կապերի հաստատումով: Կիլիկիան Հյաստանում իշխոշ Ռուբինիաների եւ Հեթումիանների վերջնական հաշտությունը կայացավ Զապելի եւ Հետում I-ի ամուսնությամբ: Որոշ ժամանակ անց պառակտում առաջացավ Հեթումիանների երկու ճյուղերի միջեւ: Հեթում արքային՝ Լամբրոն ամրոցի տեր Կոստանդինը եւ նրա որդի Հեթումը 1250թ. անցան Կիլիկիաներխուժած Իկոնիայի սելջուկյան սուլթանության զորքերի կողմ: Դավաճանության համար նրանգ մահապատժի ենթարկվեցին: Միջազգային դրությունը, սակայն, գնալով բարդանում էր 1260թ հաղթելով Կիլիկիան Հայաստանի դաշնակից մոնղոլներին, գրավել էին Սիրիան եւ սպառնում էին հայկական պետականությանը: Հեթումը իր թագաժառանգ որդի Լեւոնին 1262թ ամուսնացրեց հեթումի դուստր Աննաի հետ: Հայկական սկզբնաղբյուրներում նա ավելի հայտնի դարձավ «Կիո Աննաի» հայկականացված տարբերակով «Կեռան»: Իբրեւ թագուհի՝ Կեռանն իր նախորդի նման աչքի ընկավ մեծ բարեգործություններով, երկրի ու ժողովրդի հանդեպ հատուկ հոգատարությամբ: Հայկական ձեռագրերի հիշատակարաններում թագուհին բազմիցս մեծարանքով է հիշվում իբրև պատվիրատու: ՈՒշագրավ է, ու թագուհին ձգտել է թագավորության և արքայական ընտանիքի համար կարևոր իրադարձություններն անմահացնել նոր ձեռագիր մատյան պատվիրելով: Լեւոն III (II) -ի թագադրության առթիվ Կեռան թագուհին պատվիրում է մայրաքաղաք Սիսում ընդօրինակել Ավետարան, որն ավարտվում է 1272 թ. եւ նրա անունով գիտության մեջ կոչվում է « Կեռա թագուհու ավետարան» : Ավետարանը նվիրվել է Ակների նշանավոր վանքին, ուր հանգչում էր նաեւ Կիլիկիո թագավորության հիմնադիր Լեւոն Մեծագործի սիրտը…
Համաշխարհային արվեստի գլուխգործոց այս Ավետարանում պահչանվել է նաեւ արքայական ընտանիքի մանրանկարը, որում ներկայացված էեն Լեւոն III (II) -ը եւ Կեռանը՝ իրենց հինգ զավակների հետ: Կեռանը հայոց միակ թագուհին է, որից պահպանվել է երկու դիմանկար: Կեռան թագուհին ամենաբազմազավակ հայոց թագուհին է: Կեռան եւ Լեւոնը համատեղ ապրելով 23 տարի ունեցել են 15 երեխա՝ 8որդի 7 դուստր: Հերոսուհի մայրը ծննդաբերությաններից երեքի ժամանակ ունեցել է երկվորյակ զավակներ: Նրանց դուստր Ռիթան ամուսնացավ Միքայել VIII Պլեգոնի հետ՝ դարձավ Բյուզանդիայի կայսրուհի: Ականավոր թագուհին մահկանացուն կնքեց 1285 թ.:
Արտակ Մովսիսյան «տաս հայ ականավոր թագուհիներ», 2017 Երևան