ՓԵՏՐՎԱՐ 20-24

ՊԵՏԱԿԱՆ ԿԱՐԳ

Դասանյութը՝ Իրավագիտություն /էջ 29-35/

Առաջադրանք՝

• Պետական ապարատ:

Պետական ապարատը պետական մարմինների համակարգն է, որը պրակտիկորեն իրականացնում է պետական իշխանությունը, պետության խնդիրներն ու գործառույթները։ Առանց պետական ապարատի չի կարող լինել պետություն։ Այն ընդգրկում է պետության բոլոր մարմինները և իրենից ներկայացնում է պետական իշխանության նյութականացված մարմնավորումը։ Պետությունն իր գործունեությունն իրականացնում է պետական մարմինների միջոցով։

• Պետական մարմին:

Պետական մարմինը պետական ապարատի բաղկացուցիչ և հարաբերականորեն ինքնուրույն մասն է, որը հանդես է գալիս պետության անունից և նրա հանձնարարությամբ մասնակցում է պոտության խնդրրների և գործառույթների իրականացմանը, օժտված է իշխանական լիազորություններով, ունի համապատասխան կառուցվածք և գործում է իրեն բնորոշ ձևերով և մեթոդներով։

• Պետական մարմինը բնորոշող հատկանիշները:

Պետական մարմնին բնորոշ են հետևեյալ հատկանիշները՝ 1․ պետական մարմինը պետական ապարատի բաղկացուցիչ և կազմակերպորեն առանձնացված մասն է։ 2․ Յուրաքանչյուր պետական մարմին կազմավորվում է պետության կողմից սահմանված կարգով։ 3․ Պետական մարմինն իր լիազորություններն իրականացնելիս գործում է պետության անունից և նրա հանձնարարությամբ։ 4․ Պետական մարմինն օժտված է պետական իշխանական լիազորություններով։ 5․ Պետական մարմինը մասնակցում է պետության խնդիրների և գործառույթների իրականացմանը և 6․-ը Յուրաքանչյուր պետական մարմին գործում է կազմակերպական իրավական որոշակի ձևերով ու մեթոդներով։

• Պետական մարմիներ՝ օրենսդիր, գործադիր, դատական:

Օրենսդիր մարմինները իշխանության ներկայացուցչական մարմիններ են։ Կազմավորվում են բնակչության կողմից ընտրությունների միջոցով։ Օրենսդիր մարմինն ընդունում է օրենքներ, համապարտադիր վարքագծի կանոններ, որոնք հիմք են հանդիսանում դատական իշխանության գործունեության համար։ Ժամանակակից պետություններում որպես օրենսդիր մարմին հանդես է գալիս պառլամենտը։

Գործադիր մարմինները պետական ապարատի բաղկացուցիչ մասն են։ Գործադիր մարմինների գլխավոր զբաղմունքը օրենքների կիրառումն է, դրանց կեսագործումը, գործադիր կարգադրիչ գործունեություն իրականացնելը։ Ժամանակակից պետություններում գործադիր իշխանության ղեկավարը հաճախ հանդես է գալիս որպես պետության գլուխ (միապետություններում դրա ձևական կրողը միապետն է, հանրապետություններում – նախագահը)։ Գործադիր իշխանության համակարգում գլխավոր դերը պատկանում է իշխանությանը։

Դատական մարմինները իրականացնում են արդարադատության քրեական, քաղաքացիական և վարչական գործերով, քննելով տվյալ պետության օրենքներով սահմանված դատավարական կարգով։ Ժամանակակից պետություններում դատական մարմինները ապահովում են սահմանադրական կարգը, պաշտպանում քաղաքացիների և կազմակերպությունների իրավունքները և օրինական շահերը։ Դատարանը հիմնվում է օրենքի վրա և ենթարկվում է միայն օրենքին: Ներկայումս կա մեկ մասնագիտացված դատարան և դա վարչական դատարանն է։

ՓԵՏՐՎԱՐ 13-17

Դասանյութը՝ Իրավագիտություն

Թեմաներ՝

• Կառավարման ձև /էջ 20-25/
• Կառուցվածքի ձև /էջ 25-27/

Առաջադրանք՝

• Ըստ կառավարման ձևի պետությունները լինում են:

Ըստ կառավարման ձևի պետությունները լինում են

• միապետություն

Միապետությունը բնութագրող հատկանիշներ՝

• Միապետը հանդիսանում է պետության գլուխը,
• նրա իշխանությունը ժառանգաբար է,
• Միապետի իշխանությունը անսահմնափակ է,
• Միապետը ժողովրդի կողմից չի ընտրվում,
• Նա որևէ պատասխանատվություն չի կրում իր գործողությունների համար,
• Իր երկրի զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն է։
• հանրապետություն
• Ժամանակակից աշխարհում միապետությունները քանի՞ խմբերի են բաժանվում:

Ժամանակակից աշխարհում միապետությունները կարելի է բաժանել երկու խմբի՝

• բացարձակ
• սահմանափակ
• Ժամանակակից աշխարհում հանրապետությունների տեսակները:

Ժամանակակից աշխարհում հանրապետություններն ունեն իրենց տեսակները՝

• նախագահական
• խորհրդարանական
• կիսանախագահական (խառը)
• Ըստ կառուցվածքի ձևի պետությունները լինում են:

Ըստ կառուցվածքի ձևի պետությունները լինում են՝

• ունիտար
• ֆեդերատիվ

ՀՈՒՆՎԱՐ 30 — ՓԵՏՐՎԱՐ 3

Թեմաներ՝

• Պետության առաջացման ընդհանուր պատճառները:
• Պետության առաջացման ձևերը:
• Պետության հասկացությունը և հիմնական հատկանիշները:

Առաջադրանք՝

Որո՞նք են պետության ծագման հիմնական պատճառները:

Պետության ծագումը հնարավոր է միայն այն ժամանակ, երբ հասարակության տնտեսական զարգացումը հասել է այնպիսի մակարդակի, որը հնարավորություն է տալիս պահելու պետական ապարատը։ Պետության ծագման հիմնական պատճառներն են ` հասարակության բարդացմամբ պայմանավորված նրա կառավարումը կատարելագործելու անհրաժեշտությունը։ Հասարակության բարդացումն իր հերթին կապված է արտադրության զարգացման, նոր ճյուղերի երևան գալու, աշխատանքի հասարակական բաժանման, սոցիալական կառուցվածքների առանձնացման և խոշորացման, բնակչության թվի մեծացման հետ։ Հին կառավարման ապարատը չէր կարող իրականացնել այդ գորընթացների կառավարումը։ Խոշոր հասարակական աշխատանքներ կատարելու անհրաժեշտությունը։ Դա առանձնապես դրսևորվում է այն տարածաշրջաններում որտեղ արտադրության հիմքը ոռոգելի հողագործությունն է։ Անհրաժեշտ էր կառուցել ջրանցքներ,ճանապարհներ, շենքեև և այլն, որի համար անհրաժեշտ էր միավորել մեծ թվով մարդկանց ջանքերը։ Շահագործվողների դիմադրությունը ճնշելու անհրաժեշտությունը։ Նախնադրյան կարգերի քայքայման հետևանքով առաջանում են հարուստներ և աղքատներ, հակամարտ շահեր ունեցող դասակարգեր, ունևոր փոքրամասնության կողմից մեծամասնության շահագործում և որպես հետևանք վերջիններիս դիմադրությունը շահագործման հանդեպ։ Տոհմացեղային իշխանության կազմակերպությունը չէր կարող ճնշել և հնազանդության մեջ պահել շահագործվողներին։ Հասարակության մեջ կարգուկանոն պահպանելու անհրաժեշտությունը,հասարակական կայունության պահպանումը։ Պատերազմներ վարելու անհրաժեշտությունը ` ինչպես պաշտպանական, այնպես էլ հարձակողական նպատակներով։

Որո՞նք են պետության ծագման ձևերը:

Պետության ձագման հետևյալ ձևերն են ` աթենական,հռոմեական,գերմանական։

Պետություն հասկացության սահմանումը:

Պետությունը հանրային իշխանության հատուկ կազմակերպություն է, որն այլևս չի համընկնում ողջ բնակչության հետ: Պետությունը քաղաքական իշխանության միակ կազմակերպությունն է, որը ներկայացնում է ողջ հասարակությանը, միավորում նրա բոլոր կառուցվածքները և իրականացնում ողջ հասարակության կառավարումը:

 Որո՞նք են պետության հիմնական հատկանիշները:

Պետության ձագման հետևյալ ձևերն են ` աթենական,հռոմեական,գերմանական։ Պետություն հասկացության սահմանում ՝մինչպետական հասարակության իշխանությունից պետությունը տարբերվում է մի շարք հատկանիշներով։ Պետությունը որպես քաղաքական իշխանության կազմակերպություն օժտված է մի շարք հատկանիշներով, որոնք պայմանավորվում են նրա էությունը և տարբերում այլ կազմակերպություններից `

1. Պետությունը քաղաքական իշխանության կազմակերպու- թյուն է, որն ունի կառավարման և հարկադրանքի հատուկ ապարատ:

2. Պետությունը քաղաքական իշխանության տարածքային կազմակերպություն է: Տարածքը պետության գոյության բնական պայմանն է:

3. Պետությունը կազմակերպում է հասարակական կյանքը իրավական սկզբունքների հիման վրա:

4. Պետության կարևոր հատկանիշներից է և այն, որ իր ապա- րատը պահելու և գործառույթներն իրականացնելու համար բնակ- չությունից գանձում է հարկեր: Դա պետության մենաշնորհն է, ու- րիշ որևէ կազմակերպություն կամ պաշտոնատար անձ այդպիսի իրավունք չունի:
5. Պետությունը օժտված է ինքնիշխանությամբ /սուվերենությամբ/: Դրա տակ հասկանում ենք պետության գերագույնությունը և անկախությունը, ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ միջազգային հարաբերություններում:

ՀՈՒՆՎԱՐ 30 — ՓԵՏՐՎԱՐ 3

Դասանյութը՝ Պետության և իրավունքի տեսություն /էջ 13-17,/

Թեմաներ՝

• Հասարակություն. հասկացությունը, հատկանիշները
• Մինչպետական հասարակության կազմակերպաման ձևերը

Առաջադրանք՝

• Սահմանե՛լ հասարակություն հասկացությունը;

Լեզու, մշակույթ և ապրելակերպ։ Հասարակությունը անհատների պարզ համակցություն չէ, այլ բարդ սոցիալական օրգանիզմ է, մարդկանց փոխազդեցության արդյունք, որը կապված է նյութական բարիքների արտադրության, փոխանակության և սպառման հետ։

• Որո՞նք են հասարակության հիմնական հատկանիշները:

Հասարակության բնութագրող հիմնական հատկանիշներն են `գիտությամբ և կամքով օժտված անհատների համակցություն է։ Մարդկանց կայուն և կազմավորված ընդհանրություն է։ Մարդկանց միավորում է իրենց պահանջմունքները բավարարելու համար։ Սոցիալական նորմերի և սոցիալական իշխանության համակարգ է։ Սոցիոմշակութային համակարգ է։

• Որո՞նք են մինչպետական հասարակության գլխավոր ժամանակաշրջանները:

Ժամանակակից գիտությունը մինչպետական հասարակության զարգացման մեջ առանձնացնում է երկու գլխավոր ժամանակաշրջաններ, գոյության և վերարտադրման երկու եղանակներ ` յուրացնող տնտեսություն, որսորդություն,ձկնորսություն, հավաքչություն և այլն։ Արտադրող տնտեսություն, հողագործություն, անասնապահություն, մետաղամշակում, խեցեգործություն և այլն։

• Որո՞նք են մինչպետական հասարակության կազմակերպման ձևերը:

Ցանկացած մարդկային հասարակություն պետք է որևէ ձևով կազմամակերպվի, հակառակ դեպքում կվերածվի հոտի։ Պատմականորեն միչպետական հասարակության կազմակերպման առաջին ձևը տոհմն էր, որը արյունակցական կապերով կապված մարդկանց միություն էր, հիմնվում էր գույքի և աշխատանքի ընդհանրության վրա։ Տոհմը միավորում էին ցեղերի մեջ։ Ցեղը մի քանի արյունակից տոհմերի միավորում էր, որն ուներ ընդհանուր տարածք։ Հասարակության կյանքի բոլոր կարևորագույն հարցերը՝ պատերազմ, կրոնական արարողություններ, վեճերի լուծում, որոշվում էր տոհմի բոլոր չափահաս անդամների ժողովի կողմից։ Ժողովը տոհմի իշխանության բարձրագույն մարմինն էր։ Տոհմի գործերի անմիջական կառավարման համար ժողովն ընտրում էր տոհմի ավագին կամ առաջնորդին, զինվորական առաջնորդին, քրմերին և այլն, որոնք որևէ նյութական առավելություն չունեին տոհմի մյուս անդամների նկատմամբ։ Նրանք աշխատում էին բոլորի հետ միասին ևօգտվում էին միայն բարոյական հեղինակությունից։ Այդ անձինք գործում էին տոհմի վերահսկողության ներքո և կարող էին փոխարինվել ցանկացած ժամանակ։ Տոհմերը միավորվում էին ցեղերի մեջ։ Ցեղը նույնպես իր իշխանության մարմինները։ Այդպիսիք էին՝ ցեղի առաջնորդը, ցեղի խորհուրդը, որը բաղկացած էրտոհմերի ավագներից և զինվորական առաջնորդներից և ցեղի ընդհանուր ժողովը։ Միչպետական հասարակությունում գործում էին վարքագծի որոշակի կանորններ՝ սոցիալական նորմեր։ Այդպիսիք էին սովորույթները, որոնք պատմականորոն ձևավորված վարքագծի կանոններ էին, որոնք երկարատև ժամանակաշրջանում և բազմիցս կրկնվելու հետևանքով կենսական պահանջմունք էին դարձել հասարակության անդամների համար։ Դրանք կարգավորվում էին տոհմում և ցեղում գոյություն ունեցող ոչ բարդ հասարարական հարաբերությունները։

Հոդված 57. Աշխատանքի ընտրության ազատությունը եւ աշխատանքային իրավունքները

1. Յուրաքանչյուր ոք ունի աշխատանքի ազատ ընտրության իրավունք:

2. Յուրաքանչյուր աշխատող ունի աշխատանքից անհիմն ազատվելու դեպքում պաշտպանության իրավունք: Աշխատանքից ազատման հիմքերը սահմանվում են օրենքով:

3. Մայրության հետ կապված պատճառներով աշխատանքից ազատելն արգելվում է: Յուրաքանչյուր աշխատող կին ունի հղիության եւ ծննդաբերության դեպքում վճարովի արձակուրդի իրավունք: Յուրաքանչյուր աշխատող ծնող երեխայի ծննդյան կամ երեխայի որդեգրման դեպքում ունի արձակուրդի իրավունք: Մանրամասները սահմանվում են օրենքով:

4. Մինչեւ տասնվեց տարեկան երեխաներին մշտական աշխատանքի ընդունելն արգելվում է: Նրանց ժամանակավոր աշխատանքի ընդունման կարգը եւ պայմանները սահմանվում են օրենքով։

5. Պարտադիր կամ հարկադիր աշխատանքն արգելվում է: Պարտադիր կամ հարկադիր աշխատանք չի համարվում՝

1) այն աշխատանքը, որը, օրենքին համապատասխան, կատարում է դատապարտված անձը.

2) զինվորական կամ այլընտրանքային ծառայությունը.

3) յուրաքանչյուր աշխատանք, որը պահանջվում է բնակչության կյանքին կամ բարօրությանն սպառնացող արտակարգ իրավիճակների ժամանակ:

2020-2022 թվականների գործողությունների ծրագրով նախատեսվում է աշխատանքային իրավունքների ոլորտում իրականացնել հետևյալ 6 միջոցառումները՝

1. Բարձրացնել աշխատանքային իրավունքների, այդ թվում` դրանց պաշտպանության միջոցների վերաբերյալ իրազեկվածությունը։
2. Օրենսդրորեն սահմանել աշխատանքային հարաբերությունների կարգավորման պարզեցված կառուցակարգեր՝ միջազգային չափանիշներին համապատասխան։
3. Օրենսդրորեն ամրագրել աշխատանքային օրենսդրության պահանջների կատարման նկատմամբ ամբողջական և արդյունավետ պետական վերահսկողության համակարգի ներդրումը։
4. Ընդունել «Աշխատանքի անվտանգության և առողջության պահպանման ազգային ծրագիր»՝ միջազգային չափանիշներին և պարտավորություններին համապատասխան։
5. Օրենսդրորեն սահմանել Առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի՝ ռիսկի վրա հիմնված ստուգումների մեթոդաբանությունն ու ռիսկայնությունը որոշող չափանիշների ընդհանուր նկարագիրը, ստուգումներում ընդգրկվող հարցերի ստուգաթերթը։
6. Օրենսդրորեն կատարելագործել արհեստակցական կազմակերպությունների (արհմիություններ) գործունեության գործիքակազմը։

Վերը նշված գործողությունների իրականացման արդյունքում մեծապես կնվազեն ինչպես հանրային և մասնավոր ոլորտներում, այնպես էլ առողջ և անվտանգ աշխատանքային միջավայրի բացակայության հետևանքով, մարդու աշխատանքային իրավունքների խախտման դեպքերը։

Մարդկանց թրաֆիքինգը սահմանվում է հետևյալ կերպ.
“Շահագործման նպատակով մարդկանց հավաքագրելը, փոխադրելը, հանձնելը,
թաքցնելը կամ ստանալը` ուժի գործադրմամբ կամ դրա սպառնալիքով կամ
հարկադրանքի այլ ձևերով, առևանգմամբ, խարդախությամբ, խաբեությամբ, խոցելի
վիճակի հետ կապված գերակա դիրքի չարաշահմամբ, կամ մեկ այլ անձի նկատմամբ
հսկողություն իրականացնող անձի համաձայնությունը ստանալու նպատակով
վճարումներ կամ օգուտներ տալու կամ ստանալու միջոցով:
Շահագործումը ներառում է առնվազն հետևյալը. այլ անձանց պոռնկության կամ
սեռական այլ շահագործումը, հարկադիր աշխատանքը կամ ծառայությունները,
ստրկությունը կամ ստրկությանը հավասարազոր վիճակի հասցնելը կամ կախյալ
վիճակի մեջ դնելու կամ մարդու օրգանները վերցնելը:
Նախատեսվող շահագործման համար մարդկանց թրաֆիքինգից տուժած անձի
համաձայնությունը որևէ նշանակություն չունի, եթե կիրառվել են (վերոհիշյալ)
միջոցները”:
Անդրազգային կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի մասին ՄԱԿ-ի
կոնվենցիայի լրացուցիչ արձանագրությունը մարդկանց, հատկապես կանանց և
երեխաների թրաֆիքինգը կանխելու, հետապնդելու և պատժելու մասին (2000թ.):

Մարդկանց թրաֆիքինգը. Ընդհանուր բնութագիր, մասշտաբներ և աշխարհագրություն՝ հղումՄարդկանց թրաֆիքինգի առումով Հայաստանը համարվում է ծագման երկիր: Թեև հայտնի են դեպքեր,երբ Հայաստանը հանդիսացել է նպատակակետ կամ տարանցիկ փոխադրման երկիր, նման դեպքերն,ըստ երևույթին, հազվադեպ են4: Տեղական մակարդակով ուշադրությունը կենտրոնացվել էհիմնականում սեռական շահագործման նպատակով կանանց դեպի Միացյալ ԱրաբականԷմիրություններ (ՄԱԷ) և Թուրքիա թրաֆիքինգի ենթարկելու խնդրին: ՀԿ-ների տվյալներով, զգալի թվովտղամարդիկ աշխատանքային շահագործման նպատակով փոխադրվում են Ռուսաստան:Թրաֆիքինգ իրագործող որևէ անձ միայնակ չի գործում: Հավաքագրողը հաստատապես կապված էշահագործման շղթայի մյուս մասնակիցների հետ: Այդ կապերի բարդությունը, խորությունը ևսերտությունը կախված են յուրաքանչյուր դեպքի առանձնահատկություններից:

Իրավապահ մարմինների և ՀԿ-ների տրամադրած
տեղեկությունները թրաֆիքինգից տուժած անձանց տարիքի մասին զգալիորեն տարբերվում են:
Ոստիկանությունը և դատախազությունը պնդում են, որ 20 տարեկանը չբոլորած կամ 20-25 տարեկան
երիտասարդ կանանց թրաֆիքինգը Հայաստանում մեծ տոկոս չի կազմում, մինչդեռ ՀԿ-ները պնդում են,
որ 44%-ը 18-24 տարեկան են6: Սա կարևոր է 30 տարեկանը չբոլորած կանանց` ՄԱԷ մուտքի
սահմանափակումների պայմաններում նրանց թիվը պարզելու համար:

Ոստիկանության դիտարկումների և դատախազության վիճակագրական տվյալների համաձայն,
տեղական կարևորագույն առանձնահատկություններից է այն, որ կանանց հավաքագրումն
իրականացնող թրաֆիքինգի գրեթե բոլոր կազմակերպիչները կանայք են:

Գերդաստանի գլուխը կամ նահապետը ընտանիքի ավագ տղամարդն էր: Եվ հենց նա էր, որ տնօրինում էր ոչ միայն ընտանիքի ունեցվածքը, այլ նաև ընտանիքի անդամների ճակատագրերը: Նահապետի իրավունքներն անսահմանափակ էին: Նահապետը որոշ տեղերում կոչվում էր նաև տանուտեր:

Գերդաստանի բոլոր անդամները պարտավոր էին իրենց բոլոր արարքների համար հաշիվ տալ նահապետին, սակայն ինքը՝ նահապետը, հաշվետու չէր ոչ ոքի առաջ: Իսկ գերդաստանի խնդիրները և հարցերը լուծելու համար նահապետը խորհրդակցում էր այլ տարեց տղամարդկանց հետ: Ճաշելիս նահապետը միշտ նստում էր սեղանի գլխին, և առանց նահապետի ոչ ոք իրավունք չուներ սեղանի շուրջ նստել:

Երբ նահապետական ընտանիքում տարաձայնություններ կամ առանձնացման հարց էր առաջանում, տան նահապետը հավաքում էր տղամարդկանց և ասում. «Ջուրը, որ նեխում է, պետք է բաց թողնես, ով որ պետք է բաժանվի՝ թող բաժանվի»: Սակայն բաժանվողներն ու առանձնացողները նույնպես հեռու չէին գնում և հաճախ հաստատվում էին նույն թաղում կամ գյուղում:

Երբ նահապետը մահանում էր, նրա պարտականություններն ու իրավունքները ստանձնում էր ավագ որդին՝ այդպիսով դառնալով գերդաստանի նոր նահապետը:

Դերաբաժանումը նահապետական ընտանիքներում

Նահապետական ընտանիքներում գործում էր աշխատանքի սեռատարիքային բաժանում: Նահապետական շրջանում տան կուտակված  գումարն ու ունեցվածքը պահպանվում էր նահապետի կնոջ մոտ, նրա ձեռքում էր գտնվում նաև տան մառանի բանալիները:

Ընտանիքի յուրաքանչյուր տղամարդ ուներ իրեն վստահված աշխատանքը: Տնտեսության հիմնական ճյուղերը` երկրագործությունն ու անասնապահությունը, վարում էին տղամարդիկ, իսկ կանանց պարտավորությունների մեջ մտնում էին տնային տնտեսության վարումը, գյուղատնտեսական հումքի մշակումը, տեսակավորումը, պահեստավորումը. այստեղից էլ` «Տղամարդը դրսի պատ է, կինը` ներսի» ասացվածքը:

Նահապետական ընտանիքի առօրյան / լուսանկարը՝ hushardzan.org

Իսկ տան ներքին աշխատանքները նահապետի կինը բաժանում էր իր հարսների միջև: Հաց թխելն ու ճաշ եփելը վստահվում էր ավագ հարսներին: Սակայն բոլորն էլ պետք է մասնակցեին թել մանելու և գործելու աշխատանքներին: Երեխաները նույնպես ունեին իրենց համար նախատեսված աշխատանքը, որը նրանց պատրաստում էր հետագա կյանքին:

Ճաշը նահապետական ընտանիքներում մի մեծ ծիսակարգ էր: Նախ ճաշի էին նստում տղամարդիկ, իսկ այնուհետև կանայք երեխաների հետ:

Կինը նահապետական ընտանիքներում

Կնոջ գլխավոր դերը մայրությունն էր և երեխաների դաստիարակությունը: Հղի կինը և մայրը բոլոր ժամանակաշրջաններում եղել են պաշտամունքի առարկա: Նահապետի կնոջ պարտքն էր հարսներին և թոռներին սովորեցնել ինչպես իրենց գերդաստանի ավանդույթներն ու պատմությունը, այնպես էլ ազգային մշակույթը, ծեսերը և ավանդույթները: Եվ այսպիսով, կինն ընտանիքում համարվում էր նաև էթնիկ ինքնագիտակցության սերմանողն ու տարածողը: Թեև նահապետի կնոջ իշխանությունը տարածվում էր հիմնականում իգական սեռի ներկայացուցիչների և երեխաների վրա, սակայն նա հարգված էր ընտանիքի բոլոր անդամների կողմից: Հենց նա էր հանդիսանում նահապետի խորհրդականն ու տան անդորրը հսկողը:

Հնում հայ թագուհիներն ու իշխանուհիներն իրավունք ունեին առանց իրենց ամուսինների իմացության հրամաններ արձակել, բռնել կամ բաց թողնել գերիներին, ճաշկերույթներ կազմակերպել և մասնակցել արքունական ժողովներին:

Ամուսնությունները գերդաստանների միջև

Երիտասարդների միջև ամուսնությունները որոշում էին գերդաստանի անդամները, և շատ ժամանկ ամուսնությունները ոչ այլ ինչ էին, քան գերդաստանների միջև կնքվող համաձայնություններ: Երկու գերդաստանները որոշում էին ամուսնացնել իրենց զավակներին մի քանի պատճառով՝ հարմար էր, հարուստ էր, գլխագինը մեծ էր կամ օժիտն էր լավը: Շատ հաճախ երիտասարդները միմյանց հանդիպում էին միայն ամուսնության օրը: Ընտանիքի ավագ կանայք, տղայի մոր հետ միասին գնում էին աղջկատեսի: Եթե աղջկա ծնողները նույնպես համաձայն էին, նրանք թույլ էին տալիս իրենց աղջկան զննել: Աղջկան ստուգելու համար նրան թել ու ասեղ էին տալիս, որպեսզի թելեր: Սրա միջոցով նրանք ստուգում էին աղջկա տեսողությունը: Իսկ լսողությունը ստուգելու համար շատ ցածր ձայնով հարց էին տալիս:

Աղջկան հավանելուց հետո տղայի մայրը համբուրում էր աղջկա այտը և մի ոսկե դրամ դնում աղջկա ափի մեջ: իսկ եթե չէին հավանում, ապա առանց հյուրասիրվելու հեռանում էին աղջկա տանից:

Շատ տարածված էր նաև օրորոցային նշանդրեքները կամ, այսպես կոչված, օրօրոցախազը: Նորածին աղջկա օրորոցի վրա տղայի ծնողները խազ էին անում, որը նշան էր հանդիսանում, որ աղջիկը ապագայում պետք է ամուսնանար իրենց տղայի հետ: Այսպիսի նշանադրությունները պայմանավորված էին գերդաստանների միջև բարեկամություն հաստատելու ձգտումով:

Սակայն չէին խրախուսվում ամուսնությունները գյուղաբնակների և քաղաքաբնակների միջև: Գյուղի աղջիկը կարող էր քաղաք հարս գալ միայն եթե շատ գեղեցիկ էր կամ շատ հարուստ:

Տոհմածառ

Տոհմածառը սերունդների համար հանդիսացել է իրենց գերդաստանի պատմության վկայությունը: Տոհմածառում նշվում էին գերդաստանի միայն արական սեռի ներկայացուցիչների անունները: Քանի որ արու զավակներն էին, որ շարունակում էին տոհմածառի ճյուղերը: Աղջիկները համարվում էին ուրիշի տան ճրագը և օջախը շենացնողը:

Եվ նոր ամուսնացած տղամարդու նպատակն ու պարտականությունը հենց իր տոհմածառի ճյուղերն ավելացնելն էր: Ըստ սասունցիների՝ տղան համարվում է չար կամեցողի աչքի փուշը, իսկ աղջիկը համարվում էր դրսի ծառի պտուղը:

Նահապետական ընտանիքների այսպիսի տեսակները գոյատևեցին մինչև 20-րդ դարի 30-ական թվականները: Այսպիսի ընտանիքների որոշ մնացուկներ պահպանվել էին հայկական գյուղերում, սակայն տնտեսության զարգացումը, դրամական միավորի առաջացումը և պանդխտությունը հանգեցրին նահապետական ընտանիքների վերացմանը:

Սակայն նահապետական ընտանիքներում գործող մի շարք ավանդույթներ այսօր էլ պահպանվել են հայկական ընտանիքներում:

• Ի՞նչն է փոխվում նկարներում։

Մեծանում է Մեսրոպ Մաշտոցը, նկարների գույներն են փոխվում , մարդկանց քանակը

• Ինչու՞ են տարբեր ժամանակներում Մեսրոպ Մաշտոցին պատկերել տարբեր ձեւերով։

Ժամանակի ընթացքում մեծանում են մարդիկ, հեղինակներն էլ տարբեր ձևերով են բացահայտել ՄԵսրոպ Մաշտոցի կերպարը, որովհետև արվեստի դրսևորումները տարբեր են եղել։

• Ժամանակի ընթացքում ինչպե՞ս է փոխվել մարդկանց ընկալումը Մեսրոպ Մաշտոցի եւ հայոց գրերի գյուտի թեմայի հանդեպ։
• Ինչու՞ են նկարիչները դիմում հենց այդպիսի մեկնաբանությանը։ Ինչու՞ է նկարիչների ապրած ժամանակներում կարեւոր եղել Մեսրոպ Մաշտոցին եւ հայոց գրերի գյուտի թեման պատկերել հենց այդ ձեւով։

ժամանակներ են եղել, երբ արգելված է եղել մարդկանց խոսելու Մաշտոցի և հայոց գրերի գյուտի մասին։ Հայերը փ միշտ որձել են ամեն գնով վառ պահել հայերենը, որպեսզի կարողանանք աշխարհին որպես առանձին ազգ և անկախ պետություն ներկայանալ։

• Ինչպե՞ս են այդ ժամանակների ընկալումներն արտահայտվել նկարներում։

Բոլորը հավասար են օրենքի առջև:

Հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների ապահովում․ առաջնային ուղղությունները․

Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ ամրագրված է օրենքի առջև ընդհանուր հավասարությունը, կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարությունը և դրանց հետ սերտորեն կապված խտրականության արգելքը:

Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության 29-րդ հոդվածի՝ խտրականությունը, կախված սեռից, ռասայից, մաշկի գույնից, էթնիկ կամ սոցիալական ծագումից, գենետիկական հատկանիշներից, լեզվից, կրոնից, աշխարհայացքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից, ազգային փոքրամասնությանը պատկանելությունից, գույքային վիճակից, ծնունդից, հաշմանդամությունից, տարիքից կամ անձնական կամ սոցիալական բնույթի այլ հանգամանքներից, արգելվում է:

Մեր պետության կարևորագույն խնդրիներից է՝ իրավահավասարության, խտրականության արգելքի երաշխավորումը, և այդ է պատճառը, որ դեռևս 2014-2016 և 2017-2019 թվականների գործողությունների ծրագրերում նախատեսվել էր համապատասխան օրենսդրական ակտերի ընդունման և դրանց դրույթների կատարման անհրաժեշտությունը։ Համապատասխանաբար, Հայաստանի Հանրապետության համար շարունակում է գերակա նշանակություն ունենալ իրավահավասարության ապահովման օրենսդրական երաշխիքների ստեղծման և դրանց արդյունավետ կիրառման խնդիրը։ Մասնավորապես, կանանց և տղամարդկանց իրավահավասարության հիմնախնդիրները, հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառումը։

Հավասար իրավունքների և հավասար հնարավորությունների ապահովման ոլորտում առկա առավել առաջնահերթ խնդիր է հանդիսանում հոգեկան, ինչպես նաև մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունակության և գործունակության ապահովումը, մասնավորապես, այդ խմբին պատկանող անձանց ներառումը իրենց իսկ վերաբերող բոլոր որոշումների կայացման գործընթացներում։ Հայաստանի օրենսդրությունը ներկայումս չի սահմանում աջակցությամբ որոշումների կայացումը կամ գործունակության մասնավոր զրկումը մտավոր կամ հոգեսոցիալական հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար:  Այսպես, գործող օրենսդրությունը թույլ է տալիս հոգեկան, այդ թվում՝ մտավոր խնդիրներով հաշմանդամություն ունեցող անձանց զրկել գործունակությունից, և չկան որոշումների կայացմանն աջակցող համակարգեր, որոնք թույլ կտային հաշմանդամություն ունեցող անձին լիարժեք օգտվել անկախ կյանքի և համայնքում ապրելու իրավունքից: 

Հիմնախնդրի  համապարփակ լուծման նպատակով անհրաժեշտ է մշակել և ներդնել համապատասխան իրավական կառուցակարգեր՝ միջազգային չափորոշիչներին համապատասխան, ինչը հնարավորություն կտա օրենսդրական մակարդակով վերջ դնելու լիակատար խնամակալությանը և անցում կատարելու անձի փոխարեն կայացվող որոշման մոդելից օժանդակությամբ սեփական որոշում կայացնելու մոդելին՝ հոգեկան առողջության խնդիրներ, այդ թվում՝ մտավոր հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար և ապահովելու դրա գործնական կիրառումը՝ իրավապահ մարմինների, դատավորների, ինչպես նաև սոցիալական աշխատողների վերապատրաստումների միջոցով: